Quế Trà My - Chính danh "Cao sơn Ngọc quế"

Theo thống kê, tỉnh Quảng Nam hiện có khoảng 425.921 ha rừng, tỷ lệ che phủ đạt 40,9%; trữ lượng gỗ của tỉnh khoảng 30 triệu m3. Diện tích rừng trồng 37.118 ha, rừng tự nhiên là 388.803 ha với nhiều loại cây lấy gỗ có giá trị kinh tế cao như chò, gõ, quỷnh, giổi, lim…

 

Trong các loài cây lâm sản ngoài gỗ của rừng nhiệt đới còn có các loại cây dược liệu quý như sâm, quế, nấm Lim xanh, nấm Linh Chi... Trong đó, cây quế là nguồn lợi kinh tế lớn và gắn liền với đời sống của người dân các huyện miền núi như Nam Trà My, Bắc Trà My và Tiên Phước của tỉnh Quảng Nam. 

Sản phẩm được biết đến với biệt danh “Cao sơn Ngọc quế” này là chỉ dẫn địa lý thứ 29 vừa được Cục Sở hữu trí tuệ bảo hộ tại Việt Nam.

 Ngoài việc khai thác công dụng của gỗ, quế còn là loại cây dược liệu quý. Cây quế được người dân tổ chức sản xuất thành nguồn hàng lớn, ổn định và có giá trị, nhất là giá trị xuất khẩu

Thương hiệu đã được lịch sử đã ghi danh

  Từ lâu, Quế Trà My không chỉ là một hàng hóa mà nó đã đi vào tâm thức của nhân dân như một biểu tượng, một giá trị kinh tế và văn hóa xứ Quảng, không ai khi nhớ về mảnh đất Trà My mà không nghĩ và nhắc đến cây quế. Thời Nguyễn, “Cao sơn ngọc quế” Trà My được xem là sản vật quý dùng để tiến vua hàng năm và trong các lễ mừng thọ ở Cung đình Huế. Hình ảnh cây quế đã được Vua Minh Mạng cho khắc trên Nghị Đỉnh trong bộ Cửu Đỉnh ở Cung đình Huế.

  Điều này đã minh chứng rất rõ cho danh tiếng lâu đời và sự gần gũi với đời sống xã hội của Quế Trà My. Trong thời Mỹ Diệm, bà Trần Lệ Xuân từng chủ trương mở con đường từ thị trấn Trà Xuân, huyện lỵ Trà Bồng qua các xã Trà Thủy, Trà Thanh (tỉnh Quảng Ngãi) để mở đường vào khai thác quế Trà My, nhưng việc làm đường bất thành trước sự tấn công của bộ đội và du kích. Điều này càng khẳng định thêm, quế Trà My là mặt hàng có khả năng tiêu thụ mạnh, mang lại giá trị cao và nằm trong chiến lược khai thác tài nguyên của chính quyền Mỹ Diệm.

Hình ảnh quế chẻ Trà My,Quảng Nam.

  Với sự phát triển hoạt động giao thương của cảng thị Hội An trong suốt thời kỳ nhà nước Champa và Đại Việt, hoạt động buôn bán, giao thương với các nước ngoài đã vô cùng sầm uất. Nhiều mặt hàng chủ yếu được trao đổi như như mật ong, hương liệu, tơ lụa… thì một trong những mặt hàng quan trọng và thu hút được sự quan tâm của thương nhân đó là quế.

 Theo nhà dân tộc học người Pháp, Giáo sư Georges Condominas (Ông vừa được Nhà nước Việt Nam trao tặng Huy chương Hữu nghị vì những đóng góp rất đáng trân trọng trong giao lưu, hữu nghị Việt-Pháp cũng như giới thiệu văn hóa Việt Nam với thế giới) cũng cho rằng hoạt động mua bán quế Trà My với các nước trên thế giới đã diễn ra từ những thế kỷ trước khi có sự giao lưu buôn bán, thông thương của thương nhân nước ngoài đến từ Tây Ban Nha, Ả Rập. Người Trung Quốc đã sớm nhận ra giá trị của quế Trà My, các thương gia Trung Quốc đã tổ chức thu mua, mang về nước chế biến và bán cho các nước để làm dược liệu có giá trị cao, dĩ nhiên là với giá trị kinh tế cũng tăng lên gấp nhiều lần.

Giá trị dược tính, kinh tế của cây Quế Trà My

  Các nhà khoa học đã xác định, cây quế Trà My có tên khoa học là Cinnam omum obtusi folium Nees, có nguồn gốc là quế mọc hoang trong rừng, từ rất lâu đã được đồng bào người Ca Dong, Mơ Nông... mang về trồng trong vườn nhà, mỗi gia đình lúc đầu chỉ có một vài cây, sau đó đã phát triển thành các vườn quế, đồi quế và rừng quế. Sản phẩm quế Trà My với những đặc tính vượt trội như có vị cay và nồng hơn so với các loại quế ở nơi khác, vỏ quế Trà My có màu sắc tự nhiên và bên ngoài đậm hơn, chứa rất nhiều tinh dầu, giống như một lớp dầu dày cộm chứa đầy trong vỏ. Theo điều tra và đánh giá của Viện Thổ nhưỡng Nông hóa, hàm lượng tinh dầu trong vỏ quế thân Trà My dao động từ 8,93 - 10,91 %, chỉ số này cao hơn hẳn các vùng khác (Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng Ngãi …)

  Sản phẩm chính của cây quế là vỏ quế và tinh dầu quế được sử dụng nhiều trong công nghiệp y dược, công nghiệp chế biến thực phẩm, hương liệu và chăn nuôi. Xu hướng sử dụng các loại tinh dầu thực vật thay thế các hoá chất có ảnh hưởng đến sức khoẻ con người ngày một tăng rất có lợi cho người sản xuất quế, các địa phương có quế và xuất khẩu quế.

Một loại hình sản phẩm tinh dầu quế.

  Cây quế đã vượt ra khỏi lãnh địa, trở thành dược liệu quý hiếm, được xếp vào 4 vị có giá trị là: sâm, nhung, quế, phụ. Quế là vị thuốc có tính dương, bồi bổ, chữa trị các bệnh về đường tiêu hóa, tuần hoàn và hô hấp. Từ xa xưa, đồng bào đã biết sử dụng loài cây này để chữa trị bệnh. Khi khoa học phát triển, quế được sử dụng trong công nghiệp y dược, chế biến thực phẩm, hương liệu và chăn nuôi. Thế giới biết đến quế như một đặc sản, một dược liệu quý hiếm. Trải qua hàng trăm năm kinh nghiệm của các thầy thuốc Đông Y cũng như các nhà khoa học, đã khẳng định và công nhận cây quế mọc ở vùng Trà My, Tiên Phước tỉnh Quảng Nam là loại quế có những tính năng vượt trội so với những loại quế ở vùng khác và được ví với cái tên rất cao quí: “Cao sơn ngọc quế”.

  Ngoài lợi ích về mặt kinh tế, cây quế còn đóng góp vào bảo vệ môi trường sinh thái, làm tăng độ che phủ rừng, giữ đất, giữ nước ở các vùng đất đồi núi dốc, bảo tồn và phát triển sự đa dạng các nguồn gen quý cây bản địa – cây quế còn đóng góp vào định canh - đinh cư , xoá đói giảm nghèo tạo thêm công ăn việc làm cho nông dân miền núi nước ta.

Xây dựng thương hiệu cho Quế Trà My

  Những năm 1980-1985, cây quế Trà My bản địa cho lợi nhuận rất cao, 1kg quế khô có giá khoảng 1 chỉ vàng. Nhưng từ năm 1985 đến nay, nhiều đơn vị đã tiến hành ươm cây quế Bắc (giống quế từ Bắc du nhập vào Quảng Nam) bán cho dân, khiến chất lượng cây quế bị giảm sút, ảnh hưởng đến thương hiệu cây quế gốc... Cái giá đắt vùng quế phải trả là danh tiếng và giá trị của quế Trà My không còn được coi trọng và gìn giữ đúng mức. Hậu quả, nhiều diện tích quế bản địa đã nhường chỗ cho những giống quế bên ngoài có chất lượng thấp. Giá trị cây quế Trà My đã không được đánh giá đúng mức, lẫn lộn với nhiều loại quế khác trên thị trường; giá quế giảm sút, đời sống đồng bào trồng quế gặp nhiều khó khăn.

  Trước thực trạng đó, vào tháng 10/2011, Cục Sở hữu trí tuệ đã cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý “Trà My” đối với sản phẩm quế Trà My (Quảng Nam). Đây là một tín hiệu đáng mừng với người trồng quế, là điều kiện thuận lợi để người trồng quế ở Trà My có thể quảng bá sản phẩm cây kinh tế đã bao đời mang lại nhiều lợi ích kinh tế cho người dân bản địa đến bạn bè quốc tế.

  Nhận thấy được những tiềm năng, thế mạnh đó, từ năm 2005 Ngành Công Thương Quảng Nam đã phê duyệt Đề án Đầu tư và phát triển sản xuất các mặt hàng tiểu thủ công nghiệp từ cây quế Quảng Nam. Đề án là tiền đề quan trọng để các cấp, các ngành quan tâm hơn nữa về chính sách đầu tư, định hướng phát triển các mặt hàng tiểu thủ công nghiệp từ cây quế. Nhiều doanh nghiệp ở Quảng Nam đã tận dụng lợi thế sẵn có của vùng nguyên liệu quý giá này triển khai xuất khẩu quế kẹp và sản xuất hàng tiêu dùng, thủ công mỹ nghệ từ gỗ quế như dép quế, nịt lưng quế, nịt gối quế... và chế biến tinh dầu quế như Công ty TNHH Quế Quảng Nam, Công ty TNHH Hương Quế Xứ Quảng, Công ty TNHH Quế Trà My...

Một số sản phẩm được làm từ quế.

  Theo Sở KH-CN Quảng Nam, diện tích quế còn lại tập trung tại huyện Bắc Trà My chỉ khoảng trên 1.000 ha với số lượng 2,4 triệu cây; Nam Trà My khoảng 1.500 ha, số lượng gần 3 triệu cây. Quế được trồng ở hầu hết các xã, thị trấn của vùng Trà My, nhưng chất lượng tốt nhất thì chỉ có ở Trà Giác, Trà Giáp (Bắc Trà My) và Trà Dơn, Trà Leng (Nam Trà My).

  Với mong muốn trả lại thương hiệu và giá trị vốn có của cây quế Trà My - loại cây đã từng một thời là biểu tượng, một giá trị kinh tế và văn hóa xứ Quảng, không ai khi nhớ về mảnh đất Trà My mà không nghĩ và nhắc đến cây quế. Chính vì vậy các cấp các ngành của Quảng Nam luôn quan tâm tạo cơ chế, chính sách để phát triển cây quế một cách bền vững, giúp người dân tăng thu nhập, giảm tỷ lệ hộ nghèo, một trong những tiêu chí quan trọng để thực hiện thành công chương trình xây dựng nông thôn mới tại tỉnh./.

Nay người Trà My có thể tự hào với sản phẩm đặc trưng riêng của địa phương mình.

Nguồn: Internet